“Onbenut arbeidspotentieel onder gedeeltelijk arbeidsongeschikten is nog veel te groot”
De uitkering arbeidsongeschiktheid lijkt een fuik. Alle beschaafde landen met een stelsel van arbeidsongeschiktheid worstelen ermee. Het (meer) hervatten van werk blijkt uiterst lastig bij mensen die eenmaal het ‘stempel arbeidsongeschiktheid’ hebben gekregen. De vroegere Nederlandse WAO heette er een voorbeeld van. De opvolger in 2006, de WIA, werd voorzien van meer prikkels tot werk. Dat pakte enigszins gunstig uit: (herstarte) arbeidsparticipatie was iets groter dan in de WAO, maar tegelijk zeker nog voor verbetering vatbaar. Het laatste grote onderzoek daarover was van 2017.
De Onafhankelijke Commissie Toekomst ArbeidsongeschiktheidsStelsel (Octas) nam deze kwestie ook onder de loep. Zij stelde dat de prikkels zo complex zijn, dat mensen afzien van (meer) gaan werken, uit angst hun uitkering te verliezen. Een van de voorstellen van Octas is om de keuring van arbeidsongeschiktheid járen later dan na twee jaar te doen plaatsvinden. Daarmee is het ‘stempel’ te vermijden.
Nieuwe analyse
Een nieuwe bijdrage aan discussie hierover verscheen onlangs in het economenblad ESB. De drie auteurs hebben een analyse gedaan op individuele data van de ongeveer 46.000 personen die tussen 2006 en 2020 in de WIA/WGA zijn gekomen als gedeeltelijk arbeidsongeschikt en dat in ieder geval enige tijd aaneengesloten bleven. Ze zijn gevolgd tot recent.
Het onderzoek van 2017 baseerde zich op 13.000 overeenkomstige WIA/WGA-instromers van 2006 tot en met 2010, die gevolgd werden tot en met 2013.
Prikkel drie keer effectiever
In het recente onderzoek bleek blijkt de effectiviteit van de werkprikkel drie keer zo groot als in eerder onderzoek. Een van de factoren daarbij is de conjunctuur, zoals de figuur duidelijk maakt.
Stevige discussie
De auteurs reageren met stevige woorden op het huidige discours: “In een tijd waarin arbeidsmarktkrapte voor de komende decennia als belangrijk en aanhoudend probleem wordt gezien, .. is afzwakken van de werkprikkel zoals OCTAS voorstelt een opmerkelijke keuze, die de arbeidsdeelname juist kan verlagen.” Ze zien “.. als algemene les dat voorzichtigheid geboden is met het evalueren van systeemhervormingen, het kost nu eenmaal tijd eer een systeem stabiel is en correct beoordeeld kan worden.”
De drie erkennen het bestaan van de complexiteit van de werkprikkels. Maar mogelijk zijn die problemen ook weg te nemen met betere en meer op het individu toegesneden communicatie. En: “In alle gevallen is het belangrijk dat als iemand vanuit de uitkering gaat werken en er niet in slaagt dat vol te houden, er een soepel terugvalrecht in de oude uitkering bestaat, zodat arbeidsdeelname niet achteraf afgestraft wordt. Het onbenut arbeidspotentieel onder gedeeltelijk arbeidsongeschikten is nog veel te groot terwijl met het oog op de toekomst juist alle kansen aangegrepen moeten worden om dat te benutten.”
“Werkprikkels bij arbeidsongeschiktheid zijn complex maar effectief”: Het artikel in Economisch-Statistische Berichten, 3 oktober 2024